مهارت تفکر خلاق

تفکر خلاق ( Creative Thinking) یکی از ده مهارت زندگی است که علم روانشناسی آن را برای رشد ضروری می داند. این مهارت به افراد کمک می کند تا دنیای پیرامون خود را به شیوه دیگری ببینند. مهارت تفکر خلاقانه و پرورش آن باعث می شود فرد همواره خلاقیت و نوآوری بیشتری به خرج دهد و نسبت به دیگران در زمینه های مختلف موفقیت بیشتری کسب نماید.
خلاقیت می تواند در اشکال زیر خود را نشان دهد:
۱- خلاقیت به عنوان یک تولید: اختراعات، پیشرفت های پزشکی،کارهای هنری، اصول و قوانین علمی از جمله تولیدات خلاق محسوب می شوند.
۲- خلاقیت به عنوان یک فرآیند: طبق این توصیف، خلاقیت فرآیندی است که فرد با آن درگیر می شود، حتی اگر به تولید چیز خاصی منجر نگردد. عملکرد خلاق می تواند شامل فکرکردن، صحبت کردن، بازی، نوشتن، نواختن موسیقی، آزمایش و دستکاری کردن ایده ها و اشیاء باشد.
۳- خلاقیت به عنوان یک مهارت: خلاقیت برای شکوفایی نیاز به تمرین دارد. به عنوان مثال مهارت در بازی تنیس بدون تمرین به سرعت از بین می رود.
۴- خلاقیت به عنوان ویژگی های شخصیتی: برخی از محققان ویژگی هایی را برای افراد خلاق مطرح می کنند. این ویژگی ها عبارتند از: جسارت، کنجکاوی، انعطاف پذیری، استقلال، درونگرایی، شوخ طبعی و گرایش به تجربه کردن.
مراحل تفکر خلاق:
۱- آمادگی: در این مرحله افراد به امور و پدیده های مختلف زندگی دقت و توجه بیشتری پیدا می کنند، به حدی که گاهی پدیده های زندگی، مدت های طولانی ذهن شخص را به خود مشغول می نماید.
۲- مطالعه: در این مرحله فرد با بررسی و مطالعه بیشتر روابط بین پدیده ها را بهتر درک می کند.
۳- تغییر: در این مرحله شخص به نوع روابط بین پدیده ها که ذهن او را به خود مشغول کرده پی برده و با طرح سؤا ل های مختلف در ذهن، به نقد و بررسی آن می پردازد.
۴- پختگی: در این مرحله شخص با گذر از مراحل قبل به درک و شناخت عمیق تری از روابط بین پدیده ها می رسد و گویی پدیده ها، جزئی از وجودش شده است.
۵- اشراف: در این مرحله شخص به پاسخ های ناگهانی دست پیدا می کند و معمولأ با کلماتی نظیر “آهان، یافتم ” متجلی می شود.
۶- وارسی: در این مرحله فرد به بررسی بهترین ایده ای که در مراحل قبلی به آن رسیده است می پردازد تا صحت و سقم و درستی آن را مشخص نماید.
۷- اجرا: در این مرحله فرد افکار یا ایده هایی که مورد تأیید واقع شده اند را به مرحله اجرا در می آورد.
ویژگی های افراد دارای تفکر خلاق:
۱- علاقه مند به نوآوری، پیچیدگی و اتخاذ تصمیم مستقل هستند.
۲- پدیده ها و اشیاء پیچیده را به پدیده های ساده ترجیح می دهند.
۳- می توانند میان جنبه های مختلف پدیده ها، وحدت ایجاد کنند.
۴- می توانند میان تفکر منطقی و تفکر غیر منطقی یا پدیده های خیالی و پدیده های عینی هماهنگی ایجاد کنند.
۵- افراد خلاق با انگیزه های درونی بیشتر سروکار دارند تا با محرک های بیرونی مثل شهرت، پول و مقام.
۶- افراد خلاق، راه هایی را جست و جو می کنند که از طریق آن بتوانند فکر خود را به سوی ایده های نو و تازه هدایت کنند.
۸- برای تجربه جایگاه ویژه ای قائل هستند و به علت موفقیت ها و شکست ها می اندیشند نه به اثر آن ها.
۹- فکر کردن در آرامش را برای خود استراحت تلقی می کنند.
۱۰- فرد خلاق کنجکاو و پرسشگر است، پیرامون یک موضوع یا پدیده، سؤال های متعددی را خلق می کند و از افراد آگاه و متخصص می پرسد.
۱۱- شوخ طبعی و بذله گویی از صفات بارز این افراد است.
۱۲- از ربط ایده ها و تجربیات مختلف، نتایج جدیدی را می گیرند.
۱۳- از قدرت تصویرسازی ذهنی بالایی برخوردارند.
۱۴- مثبت نگر و پرانرژی هستند.
۱۵- سؤال و جواب های غیر عادی و عجیب و غریب در آن ها بیشتر دیده می شود.
راهکارهای پرورش تفکر خلاق:
۱- اطلاعات و تجارب خود را در موقعیت های مختلف گسترش دهیم.
۲- اگر سؤال های غیرمعمولی از سوی دیگران مطرح می شود، سعی کنیم تا با همکاری خودشان پاسخ های جدید و نو را کشف کنیم.
۴- از فنون ویژه تفکر خلاق مانند “بارش فکری ” به خوبی استفاده نماییم.
۵- تصورات ذهنی خود را تقویت کنیم، زیرا تصویر سازی کمک می کند تا اطلاعات در حافظه بلند مدت بیشتر ذخیره شوند.
۶- در نوشتن داستان یا کشیدن نقاشی و.. به جای استفاده از نمونه از طرح های خلاق ذهن خود استفاده کنیم.
۷- آن چه را که می خوانیم، می بینیم و می شنویم، مهم ترین نکات آن را یادداشت نماییم.
۸- هر فکر جدیدی که به ذهن ما می رسد را بنویسیم.
۹- اجازه دهیم هر سؤالی را از ما بپرسند و سؤالات دیگران را جدی بگیریم.
۱۰- بازی های فکری، ساخت اشیاء با گل، مجسمه سازی، نقاشی و داستان نویسی موجب شکوفایی ذهن و خلاقیت می گردد.
۱۱- طرح سؤال های باز و تکمیل جملات و داستان های ناتمام در رشد تفکر خلاق مؤثر است.
۱۲- فرصت ابتکار و نوآوری را در خانواده و مدرسه و محل کار به دیگران بدهیم. از موقعیت هایی مانند مسافرت، بازدید از موزه ها، رفتن به مکان های تفریحی و فرهنگی جهت آموزش تفکر خلاق استفاده کنیم.
۱۳- احساس امنیت، شادی و آرامش از عوامل شکوفایی تفکر خلاق است، آن عوامل را از خود و دیگران دریغ نکنیم.
۱۴- هوش، استعداد، مهارت و تلاش جدی، بخشی از عوامل رشد خلاقیت به شمار می رود؛ اما ضروری است به ایجاد انگیزه نیز توجه ویژه ای داشته باشیم.
چند نکته مهم در مورد تفکر خلاق:
خلاقیت چیز عجیب و غریبی نیست، بلکه یکی از خصوصیات و توانایی های بشر است و ما حتی برخی اوقات بدون آن که شناختی از خلاقیت داشته باشیم، در حل مسائل مان از آن استفاده می کنیم.
اگرچه داشتن حد معینی از هوش برای داشتن خلاقیت لازم است، ولی شرط کافی نیست و لزومأ افراد باهوش خلاق نبوده اند؛ درحالی که افراد با هوش متوسط هم می توانند افراد خلاق برجسته ای باشند.
تفکر خلاق یک مهارت اکتسابی و قابل یادگیری است. افراد با هر سطحی از خلاقیت، قادر به فراگیری و ارتقاء سطح خلاقیت خود هستند.

منبع:
کاکس، دیوید(۱۳۹۸). تفکر خلاق. ترجمه: فیروزه فراشبندی. انتشارات: آوند دانش.چاپ اول.
اداره مشاوره و مددکاری معاونت فرهنگی و اجتماعی فرماندهی انتظامی استان آذربایجان شرقی