باز اندیشی در مدیریت و برنامه ریزی شهری پسا کرونا

 به گزارش صدای آناک به نقل از امور ارتباطات اداره کل سلامت وامور اجتماعی شهرداری تبریز و به نقل از معاونت پژوهشی سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور، امروزه تقریبا تمام حوزه های مرتبط با زندگی انسان ها را تحت الشعاع خود قرار داده است، به طوری که پیش بینی می شود در جهان، موج پنجمی با نام دوران پسا کرونایی ایجاد گردد که تمامی روندها و مناسبات محلی ، ملی و بین المللی را تغییر داد (میرزایی، خلیل:۱۳۹۹). شیوع سریع و غیر قابل کنترل از ویژگیهای بارز این پدیده است که آنرا به یک بحران برای تمام جهان تبدیل نموده است و پس از تلاش و تجربه سیاستهای مختلف برای مهار و کنترل آن، بسیاری از محققان و دانشمندان را به این باور رسانده است که جهان می بایست به تدریج ، هم زیستی با این ویروس را بیاموزد و در تجربه زندگی روزمره خود، جایی برای خود لحاظ نماید. همه گیری و شیوع گستره ویروس کرونا با شتابی کم سابقه، پیچیدگی و اطلاعات اندک نسبت به آن، زیست بشری و به طور خاص شهرها را در معرض آزمونی دشوار قرار داده است.
شیوه برنامه ریزی شهری و سیاست گذاری شهری در بیشتر کشورهای جهان در سال ها و دهه های گذشته به گونه ای بوده است که اولویت های عمومی مردم و به طور خاص خدمات رفاهی به نفع برخی اقدامات و سیاست های متمرکز در افزایش بازدهی اقتصادی شهرها(تحت تاثیر رویکردهایی همچون، شهر خلاق، باز افرینی شهری و موارد مشابه) کنار گذاشته و یا بسیار کمرنگ شده بود تا در رویارویی با یک بحران قابل پیش بینی، بیشتر شهرها کارکرد خود را از دست داده و افراد بسیاری دچار خسارت جانی و مالی ناشی از این اپیدمی شده اند.
ابعاد بحران کرونا جلوه ای تازه از گستردگی و عمق ناکارآمدی مدیریت جهانی توسعه در ابعاد و ارکان مختلف توسعه پدیدار ساخت به گونه ای که موجب شکست برنامه ریزی شهری، تغییرات آب و هوایی، شکست مدیریت جهانی و …. شد. اپیدمی های مشهور تاریخ نظیر شیوع طاعون، سل، آبله، جذام، مالاریاو …. خسارات جانی و اقتصادی زیادی به مردمان جوامع تحمیل کرده اند و شرایط امروز جهان نیز بیانگر آنست که عصر بیماری های مسری به پایان نرسیده و هر لحظه امکان بروز بحران ها و فجایع در فضاهای شهری وجود دارد.
همه شهرها تلاش سختی برای فایق آمدن  پیامدها و تاثیرات کووید -۱۹ آغاز کرده اند. هیا هو و ازدحام شهری عملا متوقف شده، بهره وری اقتصادی کاهش پیدا کرده و ارتباطات اجتماعی و تحرک نیز به حداقل رسیده است. این بیماری همه گیر، آسیب پذیری شهرها را آشکار کرده است. تاریخ اپیدمی های قبلی از جمله سارس، مرس، آبولا، آنفولانزای مرغی و خوکی نشان می دهد که جمعیت شهری متراکم و جهانی شدن تاثیرات زیادی بر شیوع بیماری های عفونی داشته اند.
در سال ۲۰۱۸ سازمان ملل پیش بینی کرده است که تاسال ۲۰۵۰، ۶۸ % از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می کنند. با این حال همه گیری ویروس کرونا الگوهای جدیدی را پیش روی زندگی شهری قرار داده است. دورکاری، کم کم به یک امر عادی جدید تبدیل می شود و با این شیوه کار و فعالیت، شکل گیری متفاوت شهر ها در آینده نزدیک، چیزی است که می بایست منتظر آن باشیم. البته این تغییرات، برنامه ریزان شهری را به ارائه دیدگاه های جدیدی درباره ویژگی های محله سالم و ایمن تر دعوت می کند.
همه گیری ویروس کرونا نشان داده است که شهرهای امروزی برای مقابله با بیماری های عفونی طراحی نشده اند. از آنجا که این بحران در نوع خود بی سابقه است، سوال اینست که چگونه می توان شهر های آینده را متناسب با این بحران ها طراحی کرد؟
پیش از این ما در مباحث برنامه ریزی شهری با بحث هایی در مورد ایجاد شهر های پایدار و مقاوم، سرو کار داشتیم، اما بعد از این همه گیری، احتمالا می بایست بیشتر بر روی سلامت و بهداشت عمومی تمرکز نماییم و برای این منظور پاسخ به این سوال ضروری است: چگونه می توانیم محیطی ایجاد کنیم که بتوان از آن برای کنترل شیوع اپیدمی استفاده کرد؟
لازم است برخی تجربیات پیشین در مواجهه با بیماری ها را در شهرهای جهان مرور کنیم:
در قرن ۱۹ مشخص شد که شیوع وبا در لندن به دلیل نوشین آب آلوده ایجاد شده است. به هین دلیل، یک جنبش اصلاح بهداشت اتفاق افتاد که منجر به ایجاد خیابان های وسیع تر و مناسب تر برای نصب سیستم های لوله کشی در زیر زمین شد.
در طول جنگ داخلی در قرن ۱۹، یک افسر بهداشت در شهر نیویورگ برای ایجاد فضاهای باز و ساخت پارک مرکزی تلاش زیادی انجام داد و از اهمیت بهداشت مناسب برای منافع شهروندان حمایت کرد. 
امروز آنچه که ما به آن نیاز داریم گوش فرا دادن به صدا و خواسته های شهرهایمان است . آنها واقعا به چه چیزهایی نیاز دارند؟ ما نمی نوانیم به طور کامل جمعیت و شهر نشینی را کنترل کنیم، اما می توانیم زیر ساخت های بهتری را مهیا کنیم.
تغییر الگوی کار، ارتباطات و حرکت در شهرها
شهرها و به طور کلی نظام برنامه ریزی شهری، پس از کرونا متفاوت از چیزی خواهد بود که تا به امروز شاهدآن بوده ایم. تعامل و همکاری برنامه ریزان شهری از سالها پیش در خصوص چگونگی تاثیر نظام شهرسازی فعلی بر سلامت شهروندان (نظیر رابطه افزایش اطلاع به بیماریهای مزمن قبلی ، دیابت و اضافه وزن ناشی ازکم تحرکی و ماشینی شدن زندگی در شهرهای امروز) این باردر مسیر دیگری خواهد شد و آن، چگونگی تاثیر شهرها در مواجهه با بیماریهای واگیر نظیر ویروس کرونا خواهد بود. نظام طراحی شهری به سمت ایجاد فضاهای باز عمومی بیشتر و با رعایت جنبه های فاصله گذاری اجتماعی خواهد رفت.
تمایل برای سکونت در حومه های شهری و مناطق کم تراکم و کم رفت و آمد، بیش از پیش خواهد بود  و حتی ساختار خرده فروشی و نظام اقتصادی شهرها نیز با چالش های جدی مواجه خواهد شد. برای مثال پیش بینی می شود شرکت فروش آنلاین Amazon  در آمریکا به نابودی بخش وسیعی از خرده فروشی های این کشور بیانجامد و بسیاری از مال ها و فروشگاه های زنجیره ای در مسیر ورشکستگی قرار گیرند.
همچنین ساختار اداری و آموزشی در شهرها نیز دستخوش تغییر و تحولات وسیعی خواهد شد. دیگر از مناطق و زون های صرفا اداری و تجاری در شهرها خبری نخواهد بود، شرکت ها به فضای کمتری جهت انجام امورات خود نیاز خواهند داشت، انرژی کمتر در ادارات و همچنین برای رفت آمد کارمندان به محل کار و دانشجویان و دانش آموزان به محل تحصیل مصرف خواهد شد و به دنبال آن انواع آلاینده های محیطی به مراتب کمتر خواهد شد، چرا که بخش وسیعی از کارها در خانه و از طریق دورکاری کارمندان در حال انجام است و بسیاری از آموزشها نیز بصورت مجازی دنبال خواهد شد.
بدین ترتیب محله تبدیل به مهمترین بخش زندگی شهروندان خواهد شد، چرا که بیشتر نیازها و امورات خود را در آن پاسخ خواهند داد و بیشتر وقت خود را در آن صرف خواهند کرد، بنابراین به نظر شاهد رنسانسی در عرصه شهر و شهر نشینی و معکوس شدن روند از جهانی شدن به سمت محلی شدن خواهیم بود.
محله هایی که دیگر در آنها خبری از ساختمان ها و برج های سربه فلک کشیده نخواهد بود چرا که افراد از هر چیزی که آنها را در معرض ارتباط بیشتر با سایرین قرار میب دهد گریزان خواهند بود و یک تغییر معنتی دار از تقاضا برای سکونت در آپارتمان های لوکس مرکز شسهر به سمت تمایل به سکونت در خانه های تک واحدی و مستقا حومه شهری به ویژه در میان قشر مرفه و متوسط جامعه را شاهد خواهیم بود. چرا که تحمل قرنطینه خانگی در خانه های بزرگ و دارای حیاط و استخر و …. به مراتب آسانتر از تجربه قرنطینه در آپارتمانی است که حتی تراس هم ندارد، این اتفاق که بر خلاف ارزش حفظ محیط زیست است، چالش سال های آینده در برنامه ریزی شهری خواهد بود و لازم است کنترل شود. همچنین پیش بینی می شود، بسیاری از مراکز و خیابان های شهری شلوغ و پر رفت و آمد در شهرهایی نظیر نیویرک که به روی اتومبیل ها بسته شوند و با تغییر کاربری از آنچه هستند به پارک ها و فضاهای شهری عمومی جهت تفریح و گذراندن اوقات فراغت خانواده تبدیل شوند و تا حدودی این فشار فزاینده شهری شدن را برای ساکنان خود بکاهند و فاصله خود را با حومه های خلوت و آرام شهر کمتر کنند ( شفیعی و همکاران ۱۳۹۹ ). کووید -۱۹ قطعا الگوهای جدیدی را در زندگی شهری ایجاد کرده است و این تغییر به یک روش جدید کار و فعالیت، ارتباطات و حرکت منجر شده است که در ادامه به برخی از این تغییرات اشاره خواهد شد.
دور کاری: پس از یک وقفه اجباری در کار و فعالیت روزمره، بسیاری از سازمان ها به سمت پذیرش فرهنگ جدید کار از راه دور روی آورده ا ند و این روند احتمالا بر تقاضای اداری، طراحی دفاتر کار، حمل و نقل شهری و نهایتا طراحی شهری تاثیر گذار خواهد بود.
احیای حومه شهرها: در تغییر کاربری الگوهای جدید کار و فعالیت، مزیت کار منعطف، ارتباطات مجازی و سفرهای کمتر، مورد پذیرش واقع شده است و اگر این روند برای مدت طولانی باقی بماند، حومه شهرها دیگر نمی توانند فقط مکان های مسکونی باشند و ممکن است استفاده بیشتر و متفاوت تری از آنها بعمل آید، از جمله می توان از انها به عنوان دفاتر خانگی استفاده کرد و زمانی که بیشتر مردم در خانه کار کنند، ممکن است به زودی سئوالاتی در مورد اینکه چرا در شهر زندگی می کنیم مطرح شود.
رفتارهای اجتماعی: با ظهور روندهای جدید در نحوه کار و زندگی، رفتارهای اجتماعی نیز تغییر خواهند کرد. ارتباطات گسترده، جای خود را به ارتباطات محدود و مجازی داده و افراد، اوقات بیشتری را در خانه سپری خواهند کرد. از این رو ما شاهد برخی مشکلات روانی و افزایش تنهایی خواهیم بود. همچنین با توجه به الگوی جدید دورکاری، ما می دانیم که زیرساخت های ساخته شده می توانند بر رفتارهای اجتماعی تاثیر بگذارند و از این رو تمام این علایم در طراحی فضاهای جدید می بایست مورد توجه قرار بگیرند.
حمل و نقل فعال: با توجه به تغییر نگرش نسبت به فاصله گرفتن از شیوه های حمل و نقل انبوه بر، اگر این رویکرد یعنی تمرکز بیشتر بر توسعه حمل و نقل پاک و استفاده از دوچرخه و پیاده روی تداوم داشته باشد، شهرها به زیرساخت های جدید نیاز خواهند داشت. در حال حاضر نیز بسیاری از شهرها برای تطبیق خود با این روند دست به طراحی جدیدی زده اند.
تجارت الکترونیکی: در دوران همه گیری و با تعطیلی واحدهای کسب و کار، خرده فروشی آنلاین بخشی از تجارت کالا و خدمات را نجات داده است و همچنین به شکل گیری عادات جدید مصرف کننده که پتانسیل بالاتری برای اثر طولانی مدت دارند کمک کرده است. در ایت راستا، مراکز و فروشگاه های تدارکاتی بیشتری نیز ایجاد شوند
تحرک مجازی: منظور از این مفهوم فراتر از جلسات دفتر کار است. این مفهوم به رویدادهای بزرگ بین المللی ف جلسات سیاسی، ابتکارات آنلاین توسط موزه ها و گالری های هنری اشاره دارد که همه به صورت مجازی اتفاق می افتد. این تصور که با استفاده از فناوری می توان به اهداف این نشست ها دست یافت، بسیاری از بخش های مرتبط را تحت تاثیر قرار خواهد داد. به عنوان مثال ممکن است با استفاده از این ظرفیت ما دیگر شاهد ساخت مراکز بزرگ برای برگزاری همایش ها و رویدادهای بزرگ بین المللی نباشیم و یا اینکه شاهد تغییر کاربری اماکن موجود باشیم.
برنامه های بازسازی در تجربیات جهانی
شهر ۱۵ دقیقه ای
با تغییرات آب و هوایی، شیوع و گسترش ویروس کووید- ۱۹ و تحولات سیاسی که جهانی گرایی را به چالش می کشد، برنامه ریزان شهری برآنند که به جای رفت و آمد به شهرها، شهرها را به عنوان مکان های اصلی برای زندگی و تعاملات اجتماعی تغییر دهند. یکی از مفاهیمی که در این راستا به تازگی در ادبیات برنامه ریزی شهری وارد شده است، ایده ” شهر ۱۵ دقیقه ای ” است که از سوی پروفسور کارلوس مورنر در فرانسه بیان شده است و مورد استقبال بسیاری از شهرداری ها در سراسر دنیا قرار گرفته است. از جمله شهر پاریس در حال پیاده سازی مفهوم شهر ۱۵ دقیقه ای خودکفاست.
مفهوم ۱۵ دقیقه ای در درجه اول برای کاهش انتشار کربن شهری ایجاد شده است. تصور دوباره شهرهایی نه به عنوان مناطق گسسته برای زندگی، کار و سرگرمی بلکه به عنوان محله هایی که تقریبا تمام نیازهای ساکنان را می توان در عرض ۱۵ دقیقه تامین نمود. شهر ۱۵ دقیقه ای خواستار بازگشت به شیوه زندگی محلی تر و تا حدی کندتر است، جایی که به جای اتلاف زمان در رفت و امد و جابجایی ها، بر روابط غنی تر با آنچه در نزدیکی ما است، سرمایه گذاری می شود و امکان کشف مجدد مجاورت و همسایگی را به ما نشان می دهد. شهر ۱۵ دقیقه ای مفهومی انعطاف پذیر است که شهرداری ها می توانند متناسب با فرهنگ و شرایط شهر خود و پاسخگویی به نیاز های خاص محلی آن را پیاده کنند.
اصول اصلی یک شهر ۱۵ دقیقه ای:
-ساکنان هر محله دسترسی آسان به کالاها و خدمات ، به ویژه مواد غذایی و مراقبت های بهداشتی دارند.
– هر محله دارای انواع مختلفی از مسکن، در اندازه ها و سطوح مختلف از نظر قیمت متناسب است، تا افراد بیشتری را قادر به زندگی نزدیک به محل کار خود کند.
– ساکنان هر محله قادر به تنفس هوای پاک، عاری از آلاینده های مضر هوا هستند و فضای سبز لذت بردن از همه وجود دارد.
– توسعه ارائه خدمات چند منظوره – استفاده های مختلف از اماکن و فضاها، به عنوان مثال چگونه می توانیم در آخر هفته از مدرسه برای فعالیت های دیگر استفاده کنیم.
– درگیر کردن همه اهالی محل در طراحی و برنامه ریزی محلی.
– بهبود مسیرهای پیاده روی و دوچرخه سواری، از جمله با اختصاص فضای خیابان به عابران پیاده و دوچرخه سواران.
چیزی که شهرهای ۱۵ دقیقه ای در هر مکان باید در نظر بگیرند، برابری اجتماعی و مسکن ارزان قیمت است. بسیاری از خدمات محله متکی به کارگران کم درامد هستند که اغلب مسافرت های طولانی مدت انجام می د هند
برای تحقق شهرهای ۱۵ دقیقه ای می بایست از ابتدا بر روی مناطقی که از هدف دور هستند متمرکز کرد . بسیار مهم است که محله های کم در آمد و مناطقی که کمترین هزینه را دارند برای سرمایه گذاری در برنامه های ۱۵ دقیقه ای در شهر در اولویت قرار بگیرند و ساکنان و مشاغل محلی آن ها در طراحی اقدامات برای بهبود اوضاع ، مشارکت داشته باشند.
در سال ۲۰۲۰ هم زمان با شیوع همه گیری کرونا ، مفهوم ۱۵ دقیقه ای شهر شتاب گرفته است.اکنون شهر های زیادی برای حمایت و کمک به تقویت شیوه زندگی محلی ، سالم و پایدار که بسیاری از شهروندان آن ها خواستار آنها هستند ، از این مدل استفاده می کنند.
دونات شهر آمستردام :
ایده مدل دونات توسط کیت راورث ( راورث ۲۰۱۷ ) ، اقتصاد دان دانشگاه آکسفورد ارائه شده است .طرح دونات به دنبال ایجاد تعادل بین نیاز های مردم و محیط است. یکی از اهداف اصلی مدل دونات این است که هیچ کس نباید در دایره وسط دونات رها شود و مشکلی در دسترسی به لوازم ضروری زندگی داشته باشد. در عین حال ، بشریت باید در دایره خارجی دونات ، مرزهای اکولوژی زندگی کند که هدف آن ها حفظ منابع زمین است. شکل دوناتی که در بین این دودابره باقی مانده نقطه شیرینی است ، جایی که همه افراد روی کره زمین از پایه اجتماعی خوبی برخوردار هستند و منابع زمین بیش از حد مورد بهره برداری قرار نمی گیرند.
شهر ها به عنوان محل زندگی ۵۵%  از جمعیت جهان بیش از ۶۰ % از مصرف جهانی انرژی و بیش از ۷۰% از انتشار گازهای گلخانه ای جهای را به خود اختصاص داده اند.
در آوریل ۲۰۲۰ و در میانه موج اول همه گیری کووید -۱۹ دولت محلی آمستردام اعلام کرد که این شهر از این بحران نجات خواهد یافت و جهت جلوگیری از تکرار دوباره این دست از بحران ها ، پذیرش نظریه ( اقتصاد دوناتی ) را در دستور کار خود قرار داد.این نظریه برای اولین بار کیت راورث ، اقتصاد دان بریتانیایی در سال ۲۰۱۷ مطرح شد.
راورث در کتابش اذعان کرد که مدل های اقتصادی قرن ۲۰ برای حقایقی مانند تغییرات اقلیمی که در قرن ۲۱ با آن ها مواجهیم ، مناسب نیست . در واقع به جای در نظر گرفتن « رشد تولید ناخالص داخلی» به عنوان شاخص موفقیت جوامع ، طبق گفته راورث ، هدف ا می بایست لحاظ تمامی جنبه های زندگی انسان ها و تعیین جایگاه شایسته برای آنان در« فضای شیرین» بین « مبنای اجتماعی » ( حدی که هر عضو جامعه ، از ملزومات یک زندگی رضایت بخش برخوردار باشد) و « سقف زیست محیطی » ( حداقل های لازم بریا زنده ماندن محیط زیست ) باشد.
(مدل دونات)
سقف زیست محیطی دونات: شامل نه مرز سیاره ای است که توسط دانشمندان برای شناسایی سیستم های حیاتی زمین و محدودیت های جهانی فشار قابل تحمل ترسیم شده است. اگر بخواهیم نوع بشر را حفظ کنیم، بشریت باید در این مرزهای اکولوژیکی زندگی کند: آب و هوای پایدار، خاک های حاصل خیز، اقیانوس های سالم، لایه محافظ اوزون، آب شیرین فراوان و تنوع زیستی فراوان بر روی زمین.
 بین بنیاد اجتماعی و سقف اکولوژیکی، یک فضای دونات شکل نهفته است که در آن پسخگویی به نیاز های همه مردم از طریق امکانات و منابع موجود در کره زمین امکان پذیر است، یک فضای سالم از نظر زیست محیطی و از نظر اجتماعی که بشر در آن میتواند رشد کند.
هدف امستردام آن است که تمامی ۸۷۲۰۰۰ شهروند خود را در درون دونات بگنجاند تا همه بتوانند بدون اینکه فشاری بر سیاره زمین وارد کننند به سطح مناسبی از زندگی برسند.« آزمایشگاه اقدام اقتصادی دونات ( دیل )» در تلاش است تا « پروژه های زیر ساختی بزرگ» « طرح های اشتغال » و « سیاست های جدید برای قرار دادهای دولتی » را در راستای این تئوری اقتصادی به پیش ببرد. علاوه بر این با مشارکت ۴۰۰ شهروند و این سازمان آمستردامی، شبکه ای تحت عنوان « ائتلاف دونات آمستردام » ایجاد شده است تا آن ها بتوانند برنامه های اقتصادی خود را در بطن جامعه نهادینه کرده و به پیش ببرند.
اگرچه آمستردام اولین شهربزرگی است که برای عملی کردن ایده های نظریه دونات تلاش کرده است ،امادر این تلاش تنها نیست به گفته راورث،بعد از وقوع همه گیری کووید ۱۹”آزمایشگاه اقدام اقتصادی دونات”باسیلی از درخواست ها از مقامات سایر شهرها برای پیاده سازی و ساخت جوامع برمبنای اقتصاد دوناتی مواجه شده است .تصمیم اکثریت شورای شهر “کپنهاگ”در ماه ژوئن نیز پیروی از نمونه آمستردام بوده است .به همین شکل منطقه بروکسل و شهرز کوچک “دنیدن”در نیوزلند در ماه سپتامبر و”نانایمو “در کانادادر ماه دسامبر نیز ،برای دوناتی شدن مصممشدند. همسو با این جریان در آمریکا نیز شهرهای “پورتلند “و “آستین “در تلاش برای اجرای نسخه ای از دونات هستند .
نتیجه گیری
خاموش کردن آتش کرونا درشرایط کنونی ،نیازمند امکانات علمی، اطلاعاتی، بهداشتی، درمانی و از همه مهمتر تقویت اقتصاد در مقیاس های جهانی، ملی و محلی (شهری و روستایی) است. اگر شهرها در راستای ارتقای تاب آوری، توسعه زیر ساخت های سلامت و بهداشت عمومی، توزیع فضایی مناسب و سازگاری میان امکانات و زیر ساخت ها ،اقدامات پیشگیرانه کارامدی برای مقابله با چنین وقایعی (با احتمال اندک) را داشته باشند، می تواند نتایج بهتری را در مواجه با اپیدمی در پی داشته باشد .
درواقع شهر به عنوان بستر وقوع حوادث ،دارای اهمیت زیادی است .از این روبرنامه ریزی،شناخت فضاهای شهری و طراحی مناسب آن راهی به سوی برآوردن نیازهای گوناگون شهروندان در سه بعد پیشگیری ،مقابله و اقدامات پس از بحران .
بنابراین در برخوردبا بحران هادر برنامه ریزی و طراحی شهری توجه به اصل انعطاف پذیری به عنوان یکی از عوامل خلق فضاهای شهری با کیفیت و تاب آور ،فضا را قادر می سازد تا گزینه های متعددی را در هر زمان جهت مقابله و کاهش خطر پذیری و اثرات بحران به شهروندان ارایه نماید ( مهر دانش و آزادی زاده ۱۳۹۹).
طبق مصوبات قانونی از جمله ماده ۵۵ قانوان شهرداری ها، مدیریت شهری نقش مهمی در بهداشت و حفظ سلامت عمومی شهروندان را بر عهده دارد. از این رو در هر گونه برنامه ریری و مدیریت بحران ( و از جمله بحران شیوع ویروس کرونا)، باید در ابعاد مختلف کالبدی، اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی و در دو دوره پیش و پس از وقوع بحران و در مقیاس های ملی، منطقه ای و محلی مورد توجه قرار گیرد. شایان ذکر است، طی چند دهه اخیر رویکرد های نوین و در عین حال وابسته به هم در عرصه برنامه ریری مطرح شده است که کاربرد وسیعی می توانند در مدیریت مخاطرات و احران های شهری داشته باشند که از آن جمله می توان به سه مفهوم « آینده نگاری، یادگیرندگی و تاب آوری» اشاره کرد که به صورت چرخه ای همدیگر را تحت پوشش قرار می دهند.
آبنده نگاری؛ فرآیندی نظام مند با نگاه به آینده بلند مدت در زمینه های علمی، فناوری، اقتصادی و اجتماعی است که هدف آن تعیین حوزه های پژوهش راهبردی و پیدایش فناوری های نوظهور با بیشترین فواید اقتصادی و اجتماعی بوده و به رویکردی نظام مند و مشارکتی برای توسعه راهبردها وسیاست های کارا برای دوره میان مدت و بلند مدت آینده، بر اساس ترسیم آینده های «محتمل، ممکن و مطلوب» اشاره دارد.
تاب آوری؛ را فرایند توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت آمیز با شرایط تهدید کننده تعریف کرده اند. تاب آوری ظرفیت باز گشتن از دشواری ادامه دار و توانایی ترمیم خویشتن است. همچنین، یادگیرندگی به معنای انباشتن، اندیشیدن، استفاده از دانش، مهارت ها و نگرش های پیچیده است، به گونه ای که فرد یا گروه بتواند سازگاری فعالی با محیط های در حال تغییر خود داشته باشد.
یادگیری؛ فرایندی عملی است و یادگیری مادام العمر توسعه توانایی های انسانی با استفاده از حمایت مستمر است، که افراد را برای کسب دانش، ارزش ها، مهارت ها و درک آنچه در طول زندگی شان نیاز دارند، بر می انگیزد و قوی می کند. در این میان باید توجه داشت که شاخص های دانشی یاد گیرندگی شامل؛ یادگیری مادام العمر، کنجکاوی و پرسشگری، نوآوری و خلاقیت، آینده نگری و برنامه ریزی، تفکر انتقادی، خود کنترلی،خلق و انتقال دانش و … و شاخص های اجتماعی یادگیرندگی شامل؛ مهارت ارتباطی، مشارکت اجتماعی، تحول گرایی اجتماعی، وفاق و همدلی، قانون گرایی، مسئولیت پذیری و … نقش زیر بنایی تری در آینده نگاری برای تاب آوری اجتماعات را دارند.